Aktualny stan prawny

Obecna regulacja systemowa ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy,
w szczególności wyrażająca się w redakcji art. 84, art. 399 oraz art. 478, zespalając oddziaływanie wielu ustawowych zapisów Kodeksu, pozostaje w sprzeczności z art. 32 ust.2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, iż „Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym, gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny.” Ustawowe ograniczenia mogą być ustanawiane tylko wtedy (art. 31 ust.3 Konstytucji RP), gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oznacza to prawo do równego traktowania przez władze publiczne, której to zasady władze muszą przestrzegać. Jednakże z tej generalnej zasady wynika także zakaz stosowania dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Konstytucja używa zaimka „nikt”, który w swej treści zawsze obejmuje najszerszą klasę podmiotów, jest jakby lustrzanym odbiciem pojęcia „każdy” lub „wszyscy. Podkreślić bowiem należy, że zasada równości wobec prawa ma charakter podstawowy, generalny i z jednej strony stanowi podstawową dyrektywę tworzenia prawa w Polsce, z drugiej zaś strony stanowi podstawę katalogu praw i wolności jednostki.

W literaturze z zakresu prawa konstytucyjnego ugruntował się pogląd, iż norma prawna z art. 32 Konstytucji stanowiąca, że wszyscy są równi wobec prawa, jest zasadą prawa i ma charakter lex generalis. Oznacza to, że obowiązuje wobec wszystkich podmiotów prawa, poddanych polskiej jurysdykcji, to jest zarówno wobec osób fizycznych, jak i prawnych, a nadto oznacza zarówno równość praw, jak i równość w prawie. Taką interpretację tego przepisu Konstytucji podziela także Trybunał Konstytucyjny, dając wyraz swojemu stanowisku w wyroku z dnia 24 lutego 1999 r., w którym podkreślił zarówno istotę, jak i wagę zasady równości wobec prawa. Zgodnie ze stanowiskiem TK należy uznać, iż jeżeli pewien zbiór podmiotów cechuje określona, istotna cecha relewantna, to – istnieje konstytucyjny nakaz, aby takie podmioty należące do tej samej klasy, w ramach określonego stanu prawnego, czyli w  podobnej sytuacji, traktowane były równo, zatem tak samo, bez zróżnicowania w postaci faworyzowania, ale i bez dyskryminacji. Trybunał także podkreślił, iż zasada równości podmiotów wobec prawa obowiązuje zarówno w procesie stosowania norm prawnych, jak i w procesie kształtowania sytuacji podmiotów prawa, to jest w trakcie stanowienia norm prawnych. Jednocześnie Trybunał przewiduje istnienie konieczności zróżnicowania sytuacji prawnej pewnych grup podmiotów, nie wykluczając potrzeby pewnego uprzywilejowania określonej grupy, ale może to mieć miejsce jedynie w charakterze uprzywilejowania pozytywnego, to jest w celu wyrównania sytuacji prawnej, dla doprowadzenia w ten sposób do faktycznej równości wobec prawa.

  W związku z aktualnie zobowiązującym prawem obywatele Rzeczypospolitej Polskiej są nie tylko ograniczani, ale faktycznie dyskryminowani w życiu politycznym poprzez przepisy ustawy Kodeks wyborczy, preferujące partie polityczne (m.in. art. 92, art. 93, art. 100, art 129, art 132, art 133, art 135, art 138, art 141), a szczególnie w procesie rozstrzygania fundamentalnych kwestii na poziomie wyborów do rad gmin oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów. Wskazać bowiem należy, iż w przeciwieństwie do komitetów wyborczych wyborców oraz organizacji (stanowiących poniekąd koalicję wyborców niezrzeszonych w partii politycznej), komitety wyborcze partii politycznych oraz koalicji partii politycznych, na podstawie ww. obowiązujących przepisów Kodeksu wyborczego mają możliwość korzystania:

a) z funduszy wyborczych partii politycznych (art. 132 § 1)

b) z lokali, zasobów ludzkich i innej infrastruktury partii politycznych (art. 133 § 1)

c) preferencyjnych zasad losowania numerów list wyborczych na szczeblu krajowym (art. 409 § 1)

d) z wypromowanych za pieniądze publiczne (dotacje dla partii politycznych) logotypów, nazw i znaków graficznych (art. 93)

  Z ww, przywilejów komitetów wyborczych partii politycznych wyróżnić należy preferencyjny sposób losowania numeru listy wyborczej, co ma konsekwencje
w umiejscowieniu w karcie wyborczej, która jest w formie książeczki, tj.: komitety partii politycznych zawsze będą przed komitetami gminnymi tworzonymi przez mieszkańców danej gminy. Ustawodawca wbrew Konstytucji przyznał ów przywilej partiom politycznym defaworyzując tym samym komitety wyborców jako przejawy aktywności społeczeństwa obywatelskiego.

Nadto, przy rozliczaniu środków pozostałych po kampanii wyborczej komitety partii politycznych i koalicji partii politycznych przekazują nadwyżkę środków na konta swoich organizacji partyjnych (art. 138 § 1), zaś wyborcy i organizacje zobligowani są do przekazania nadwyżki środków na cele charytatywne lub społeczne (art. 138 § 3). 

Reasumując, należy podkreślić asymetrię pomiędzy komitetami wyborców a komitetami partii politycznych, co od samego początku procesu wyborczego negatywnie wpływa na konkurencyjność ww. podmiotów. Brak równego statusu komitetów wyborczych wpływa na osiągane przez nie wyniki.

2. Istota zmian

Z uwagi na niezgodność ww., obecnie obowiązujących przepisów Kodeksu wyborczego z fundamentalnymi zasadami demokratycznego państwa prawa, zasadami poszanowania praw człowieka i obywatela, wolności, równości i godności jednostki
i wynikających z nich jej autonomicznych uprawnień wyborczych, w pierwszej kolejności konieczna jest zmiana brzmienia art. 84 § 4 oraz dodanie do art. 84 § 5 w ten sposób, by
w efekcie wprowadzonych zmian ograniczyć partiom politycznym możliwość tworzenia komitetów wyborczych w wyborach do rad gmin oraz w wyborach wójta, podobnie jak ma to miejsce przy wyborach Prezydenta RP. Zmiana art. 399 i art. 478 jest w istocie konsekwencją podstawowej i systemowej noweli art. 84.

Wprowadzenie postulowanej nowelizacji ustawy Kodeks wyborczy w zamierzeniu sygnatariuszy ustawodawczej inicjatywy obywatelskiej jest początkiem legislacyjnych procesów zmierzających do wyeliminowania przepisów dyskryminujących komitety wyborców nie będące komitetami rejestrowanymi, a nade wszystko nie finansowane przez partie polityczne, a co za tym idzie, nie korzystające z przywilejów nadanych komitetom partii politycznych i koalicji partii politycznych wprost poprzez obowiązujące przepisy ustawy Kodeks wyborczy. Jednocześnie inicjatorzy nowelizacji nie postulują na tym etapie dalej idących zmian polegających na odebraniu partiom politycznym przyznanych im preferencji w wyborach do wyższych stopni samorządu lokalnego, obejmujących obszarem więcej niż jedną gminę.

 Istota zmian postulowanych przez KIU w sprawie ustawy o zmianie ustawy Kodeks wyborczy polega na zrównoważeniu praw obywateli zrzeszonych i niezrzeszonych w partiach politycznych w wyborach na najniższym szczeblu samorządu, w obrębie jednej gminy. Jednocześnie, aby zapewnić równość wszystkich wyborców i sprostać wymogom art. 32 ust. 1 ustawy zasadniczej projekt nowelizacji nie zamyka możliwości tworzenia komitetów wyborczych wyborców przez wyborców zrzeszonych w partiach politycznych,
z zachowaniem zasad konkurencyjności i braku dyskryminacji wyborców niezrzeszonych.

3. Przewidywane skutki proponowanych rozwiązań

Proponowana nowelizacja w proponowanych zakresie częściowo przywraca zgodność ustawy Kodeks wyborczy z Konstytucja RP oraz inicjuje proces deregulacji wadliwych przepisów zgodnie z przesłaniem preambuły odwołującej się do „równości w prawach
i obowiązkach” mającej swoje odzwierciedlenie w części zasadniczej Konstytucji RP (art. 32. ust 1).

Postulowanym skutkiem jest uzgodnienie obecnie obowiązujących przepisów Kodeksu Wyborczego z Konstytucją RP, a co za tym idzie, eliminacja dyskryminacji komitetów wyborców. Kolejnym skutkiem będzie konwalidacja obecnie istniejącej asymetrii w prawach i obowiązkach komitetów wyborczych w wyborach najniższego szczebla samorządu, co pozwoli uzyskać stan równowagi podmiotów na starcie wyborów.

4. Finansowanie

Proponowana nowelizacja zmierza do zmniejszenia wydatków budżetowych państwa poprzez zmniejszenie dotacji przyznawanych partiom politycznym.

5. Akty wykonawcze związane z ustawą

Na etapie inicjatywy nie przewiduje się dodatkowych aktów prawnych lub zmiany obowiązujących.

6. Zgodność proponowanej regulacji z prawem europejskim

Zakres projektowanej regulacji nie podlega uzgodnieniom z prawem Unii Europejskiej

7. Przebieg konsultacji

Projekt regulacji skierowany do konsultacji z

Przewodniczącym Państwowej Komisji Wyborczej,

Rzecznikiem Praw Obywatelskich,

Fakultatywnie do wszystkich zarejestrowanych partii oraz organizacji samorządów terytorialnych.